Ngày 6/6, cộng đồng mạng Việt Nam chứng kiến một làn sóng tranh cãi dữ dội xoay quanh ca khúc Trạm dừng chân của ca sĩ Jack. Một đoạn clip lan truyền trên mạng xã hội tố ca khúc này là sản phẩm đạo nhạc từ nghệ sĩ Đài Loan Ela Yan. Điều đáng nói, đoạn nhạc “gốc” được đăng tải với phần lời bằng tiếng Trung, hòa âm phối khí như một sản phẩm chuyên nghiệp thực thụ.
Ngay tối cùng ngày, Jack lên tiếng làm rõ, khẳng định đây là sản phẩm bị làm giả bằng trí tuệ nhân tạo (AI), với giọng hát và phần nhạc nền được tái tạo từ chính các bản thu trước đó của anh. Nam ca sĩ tỏ rõ sự bức xúc, cho rằng đây là một chiêu trò "cũ nhưng ngày càng tinh vi", cố tình lợi dụng công nghệ để bôi nhọ danh tiếng và đánh lạc hướng khán giả.
Vụ việc không chỉ là một cuộc khủng hoảng truyền thông cá nhân, mà còn gióng lên hồi chuông báo động về mặt tối của AI trong lĩnh vực âm nhạc, nơi ranh giới giữa sáng tạo và giả mạo ngày càng mong manh.
Khi AI không còn là công cụ hỗ trợ, mà trở thành 'vũ khí'
Không ai phủ nhận những lợi ích mà AI mang lại cho ngành công nghiệp âm nhạc. Nhờ công nghệ này, nhạc sĩ có thể dễ dàng tạo demo chỉ trong vài giờ, nghệ sĩ có thể nghe thử “giọng hát” của mình mà không cần bước chân vào phòng thu. AI thậm chí còn giúp phối khí, làm mới những bản nhạc cũ, cá nhân hóa trải nghiệm nghe nhạc theo sở thích từng người dùng.
Tuy nhiên, mặt trái của sự tiện lợi ấy là việc AI đang bị khai thác để sao chép thậm chí mạo danh những nghệ sĩ nổi tiếng. Từ Michael Jackson, Ariana Grande, đến Sơn Tùng M-TP, Đen Vâu hay giờ đây là Jack, tất cả đều từng trở thành “nạn nhân ảo” của những bản nhạc được AI tạo ra nhưng gán nhãn là tác phẩm thật, tạo ra sự nhầm lẫn và nghi ngờ trong cộng đồng người hâm mộ.
Công nghệ “voice cloning” (sao chép giọng nói) đã đạt đến mức độ tinh vi đáng sợ, có thể tái tạo giọng hát chỉ cần qua vài đoạn ghi âm mẫu. Với một chiếc laptop và phần mềm chuyên dụng, bất kỳ ai cũng có thể tạo nên bản nhạc giả mạo mang giọng hát y hệt người nổi tiếng và chia sẻ nó chỉ trong vài cú click chuột.
Nghệ sĩ đối mặt với rủi ro lớn: Không chỉ là tên tuổi, mà còn là lòng tin
Trường hợp của Jack là minh chứng rõ nét cho cách AI đang trở thành con dao hai lưỡi: vừa là công cụ sáng tạo, vừa là mối đe dọa không lường trước được. Khi một ca khúc giả mạo được lan truyền rộng rãi, điều đầu tiên bị tổn thương không phải là kỹ thuật âm nhạc, mà chính là niềm tin của công chúng. Người nghệ sĩ, dù không làm gì sai, vẫn phải đứng giữa cơn bão nghi ngờ.
Khán giả ngày nay khó có thể phân biệt đâu là thật đâu là do máy tạo ra. Sự nhiễu loạn thông tin khiến hình ảnh nghệ sĩ bị bóp méo, danh tiếng bị tổn hại, và quá trình lao động nghệ thuật nghiêm túc có nguy cơ bị vùi lấp dưới lớp “giả tạo” do AI dựng lên.
Thậm chí, trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt như showbiz, việc sử dụng AI để hạ bệ đối thủ đang dần trở thành một thủ đoạn khó kiểm soát. Chỉ cần một đoạn nhạc “nghe giống thật”, một video giả mạo với giọng hát quen thuộc - sự nghiệp của một nghệ sĩ có thể bị đặt vào vòng xoáy thị phi, bôi nhọ hoặc thậm chí bị hủy hoại chỉ sau một đêm.
Cần một hàng rào pháp lý và ý thức cộng đồng
Một trong những vấn đề nhức nhối hiện nay là khoảng trống pháp lý trong việc kiểm soát sản phẩm do AI tạo ra. Trong khi công nghệ phát triển từng ngày, các nền tảng số vẫn chưa có cơ chế phát hiện và cảnh báo hiệu quả để người dùng phân biệt thật - giả.
Luật bản quyền hiện hành cũng chưa đủ nhanh nhạy để nhận diện “sở hữu giọng hát” một khái niệm mới mẻ và đầy tranh cãi. Việc chứng minh một bản nhạc là sản phẩm bị sao chép bởi AI là cực kỳ khó khăn, đòi hỏi chuyên môn sâu, thiết bị phân tích tinh vi và sự phối hợp giữa nhiều bên. Trong khi đó, một tin đồn thất thiệt lại có thể lan rộng chỉ trong vài giờ khiến nghệ sĩ thường bị thiệt hại trước khi kịp chứng minh sự trong sạch.
Trước thực trạng đáng lo ngại, nhiều chuyên gia và nghệ sĩ đã kêu gọi thiết lập khung pháp lý mới nhằm bảo vệ quyền nhân thân trong môi trường số. Các vấn đề như quyền sở hữu giọng hát, quyền sử dụng hình ảnh trong không gian ảo, hay trách nhiệm pháp lý của người phát tán sản phẩm AI giả mạo cần được luật hóa rõ ràng, chặt chẽ.
Bên cạnh đó, nền tảng công nghệ và mạng xã hội cần áp dụng thuật toán nhận diện sản phẩm do AI tạo ra tương tự cách YouTube và TikTok đang dần áp dụng công nghệ xác thực hình ảnh, âm thanh để ngăn chặn nội dung giả mạo lan truyền.
Và hơn hết, vai trò của khán giả là yếu tố then chốt. Mỗi người dùng cần giữ thái độ tỉnh táo, không vội kết luận khi chưa có đủ bằng chứng, tránh bị cuốn vào làn sóng phẫn nộ dựa trên thông tin chưa xác thực. Việc lan truyền một sản phẩm giả, dù vô tình, cũng có thể tiếp tay cho hành vi phá hoại uy tín người khác.
Đừng để AI "cắt" vào trái tim của nghệ thuật
AI là một thành tựu công nghệ đáng nể, nhưng như mọi công cụ quyền năng khác, nó cũng mang trong mình hai mặt đối lập. Khi được sử dụng đúng cách, AI có thể nâng tầm sáng tạo, mở ra những chân trời mới cho âm nhạc. Nhưng nếu để công nghệ vượt khỏi vòng kiểm soát, hậu quả sẽ không chỉ là một vài scandal mà còn là sự lung lay của cả một hệ giá trị nghệ thuật.
Từ câu chuyện của Jack, giới nghệ sĩ cần nhìn nhận lại cách họ bảo vệ chính mình trong thời đại số. Xã hội cần một hệ thống luật pháp tiến bộ, một cộng đồng khán giả tỉnh táo, và những nền tảng công nghệ có trách nhiệm. Có như vậy, trí tuệ nhân tạo mới thực sự trở thành người bạn đồng hành của âm nhạc thay vì là lưỡi dao vô hình, âm thầm cắt đứt mối dây giữa nghệ sĩ và khán giả.
