Kỳ thi vào lớp 10 công lập năm nay khép lại, đến hiện tại, một số địa phương đã công bố kết quả. Các phụ huynh và thí sinh giờ đây, có người vui, có người buồn vì những điểm số đang hiện hữu trước mắt.
Thế nhưng, trong mọi kịch bản có thể xảy ra, điều đáng để chuẩn bị không chỉ là chọn trường “kế hoạch B”, mà là thái độ mà người lớn sẽ dành cho chính con mình nếu em nằm ngoài danh sách trúng tuyển.
Không đỗ công lập: Chuyện nhỏ thôi!
Từ nhiều năm nay, việc trượt lớp 10 công lập đã không còn là chuyện hiếm. Hệ thống trường lớp ở các đô thị lớn đơn giản là không đủ chỗ cho tất cả học sinh. Nhưng có một điều nghịch lý vẫn âm ỉ: dù ai cũng biết xác suất trượt là cao, nhưng khi điều đó xảy ra, rất nhiều gia đình vẫn bị sốc. Không phải vì không còn con đường khác, mà vì cảm giác hụt hẫng, thất bại, đôi khi là mất mặt.
Chị Trần Thị Mỹ Hạnh - phụ huynh của một học sinh từng trượt lớp 10 công lập năm 2022 chia sẻ: “Khi con tôi trượt, tôi thấy… xấu hổ. Đó là cảm giác rất thật lúc ấy. Không phải vì tôi chê con, mà vì áp lực xã hội quá lớn. Người quen cứ hỏi: ‘Đỗ trường nào?’, và tôi không biết trả lời sao. Mãi một thời gian sau, khi nhìn con bình thản học ở trường ngoài công lập, tôi mới tự thấy bản thân mình thật vô lý.”
Một học sinh lớp 9 khác ở Hà Nội chia sẻ trong một buổi tư vấn tâm lý tại trường: “Em không sợ trượt bằng sợ bố mẹ buồn. Cả năm nay, em đã nghe đi nghe lại câu ‘phải đỗ công lập mới nở mặt’. Em không biết nếu em trượt thì nhà em sẽ như nào nữa.” Đây không phải là lời than vãn của một đứa trẻ thiếu trách nhiệm, mà là tiếng nói thật của một học sinh bị áp lực kỳ vọng đè nặng lên vai – khi thành công được hiểu là phải lọt vào danh sách đỗ.
Tâm lý gắn việc vào công lập với giá trị bản thân đã ăn sâu vào cách nghĩ của nhiều người. Nó khiến cho những lựa chọn khác, dù hợp lý, phù hợp cũng bị nhìn bằng ánh mắt ngờ vực, dè dặt. Học trường tư bị cho là yếu kém. Học nghề bị coi là “hạ chuẩn”. Trong khi thực tế, phần lớn những con đường đó hoàn toàn có khả năng đào tạo học sinh phát triển đúng năng lực, thậm chí sớm trưởng thành và độc lập hơn. Vấn đề là xã hội có đủ khách quan để nhìn nhận điều đó không.
Việc trượt lớp 10 công lập có thể là một cú sốc, nhưng nó không phải là điểm kết thúc. Điều đó càng không phải là một vết nhơ hay sự kém cỏi. Nó đơn thuần chỉ là một kết quả và việc ta phản ứng thế nào mới là điều quan trọng.
Cách bố mẹ phản ứng sẽ quyết định tương lai của con
Trước khi điểm thi được công bố, điều quan trọng hơn cả là người lớn cần chủ động điều chỉnh kỳ vọng, không biến kỳ thi này thành phép đo đạo đức hay phẩm giá của một đứa trẻ. Sự bình tĩnh và tin tưởng từ cha mẹ có thể không làm thay đổi kết quả thi, nhưng sẽ quyết định cách con đối diện với kết quả ấy.
“Cảm giác hụt hẫng khi thi trượt là thật. Nhưng nếu cha mẹ bình tĩnh, không đổ lỗi hay so sánh con với bạn bè, thì đó đã là điểm tựa lớn nhất để con vượt qua cú sốc ban đầu. Việc trượt công lập không làm thay đổi bản chất năng lực hay tương lai của một đứa trẻ. Vấn đề là sau đó, cả gia đình có đủ bản lĩnh để chọn lại hướng đi phù hợp không", thạc sĩ tâm lý học Nguyễn Phương Mai (TP.HCM) chia sẻ.
Bà Mai cũng nhấn mạnh: “Điều khiến một học sinh thất bại không phải là điểm số, mà là cảm giác mất phương hướng sau điểm số. Muốn tránh điều đó, cần trao đổi với con từ bây giờ rằng đỗ hay trượt chỉ là hai khả năng bình thường, và nếu có rẽ hướng thì cũng là điều nhiều người đã trải qua.”
Thực tế, hệ thống giáo dục hiện nay không còn đóng khung. Ngoài công lập, học sinh có thể chọn trường tư thục chất lượng cao, học nghề, học song bằng, du học nghề hoặc chuyển hướng sớm sang các lĩnh vực ứng dụng. Những học sinh này, thay vì chạy đua điểm số, được hướng vào đúng năng lực của mình – điều mà môi trường công lập đông đúc không phải lúc nào cũng đáp ứng được. Nhiều con đường mới đang mở ra – miễn là phụ huynh không bị "ám ảnh" bởi con đường duy nhất mang tên "trường công lập".
Chuyên gia tâm lý giáo dục Nguyễn Phương An cho biết: “Rất nhiều học sinh không đỗ công lập nhưng sau đó lại phát triển tốt ở môi trường khác, khi không còn bị áp lực chạy theo thành tích. Trái lại, có những em đỗ vào trường công rồi vẫn bế tắc vì học sai hướng, không tìm thấy động lực thực sự.”
Theo bà An, nếu chỉ nhìn vào bảng điểm và điểm chuẩn để đánh giá con, nhiều phụ huynh đang vô tình bỏ qua điều quan trọng hơn: bản sắc cá nhân và nhu cầu phát triển của mỗi đứa trẻ là khác nhau.
Không thiếu những trường hợp học sinh chuyển hướng sang học nghề, hoặc chọn lối đi riêng ngoài đại học mà vẫn thành công. Tất nhiên, không phải mọi lựa chọn thay thế đều dễ dàng. Nhưng việc chấp nhận rằng “không công lập cũng không sao” là bước đầu tiên để mở ra những khả năng mới.
Có thể nói, kết quả thi không phải là thước đo duy nhất của năng lực. Càng không phải là lý do để đánh giá nhân phẩm, tương lai hay tiềm năng của một đứa trẻ.
Nếu bạn là cha mẹ, hãy chuẩn bị tinh thần từ bây giờ. Có thể con bạn sẽ đỗ. Nhưng nếu không, điều con cần đầu tiên là một cái gật đầu bình tĩnh từ bố mẹ, chứ không phải câu hỏi: “Tại sao lại không bằng con nhà người ta?”
Nếu bạn là học sinh, hãy nhớ: một kỳ thi không vẽ ra toàn bộ hành trình của bạn. Trượt hay đỗ, bạn vẫn là chính bạn – một người đang lớn, đang tìm đường, và còn rất nhiều lựa chọn khác.
