Những ngày cuối tháng 9 và đầu tháng 10/2025, người dân miền Bắc liên tục đối mặt với các đợt mưa lớn diện rộng gây ngập lụt nghiêm trọng. Nguyên nhân sâu xa của hiện tượng thời tiết cực đoan này đến từ sự kết hợp của ba yếu tố then chốt: hoàn lưu hậu bão, đới gió Đông Nam ẩm của áp cao cận nhiệt đới và đặc biệt là hiện tượng hội tụ gió kinh hướng.
Sự kết hợp này tạo ra một dải hội tụ gió mạnh chạy dọc theo các tỉnh Tuyên Quang, Thái Nguyên, Phú Thọ, Hà Nội, Lạng Sơn, Bắc Ninh. Đây chính là "cỗ máy thời tiết" khổng lồ sản sinh ra những đợt mưa có cường suất cực lớn trong thời gian dài. Cơ chế tương tự cũng đã gây ra đợt mưa lịch sử vào ngày 29-30/9 trước đó, cho thấy đây là một kiểu hình thế thời tiết nguy hiểm lặp lại.
So sánh hai đợt mưa lớn gần đây cho thấy những điểm tương đồng và khác biệt. Cả hai đợt đều có cường độ mưa giờ rất cao, vượt ngưỡng 100mm. Tuy nhiên, đợt mưa ngày 30/9 kéo dài hơn và gây ngập diện rộng hơn, trong khi đợt mưa sáng 7/10 tuy tập trung hơn về thời gian nhưng có cường suất mưa giờ kỷ lục được ghi nhận tại Mễ Trì với 108,2mm.
Hậu quả từ các đợt mưa lớn liên tiếp là vô cùng nghiêm trọng. Lượng mưa khổng lồ, có nơi lên tới hơn 500mm chỉ trong vòng 12 giờ, đã khiến nước từ thượng nguồn đổ về ào ạt. Tại Thái Nguyên, mực nước sông Cầu đã vượt đỉnh lũ lịch sử, dâng cao chưa từng thấy. Tình trạng ngập lụt diện rộng xảy ra, nhấn chìm nhiều khu dân cư, thậm chí cả các bệnh viện, khiến hàng nghìn hộ gia đình phải di dời khẩn cấp.
Không chỉ dừng lại ở ngập lụt, mưa lớn kéo dài còn kéo theo hàng loạt hệ lụy như sạt lở đất ở vùng núi, gây tê liệt giao thông và uy hiếp tính mạng người dân. Đồng thời, lũ từ thượng nguồn đổ về khiến nhiều con sông ở Bắc Bộ và Thanh Hóa lên đến mức báo động 3 và trên báo động 3, gây sạt lở, vỡ đê bối và đe dọa trực tiếp đến hệ thống đê điều, công trình thủy lợi.
Dự báo trong những ngày tới, mưa lũ vẫn còn diễn biến phức tạp. Nguy cơ ngập lụt tại các vùng trũng, lũ quét ở sông suối vùng núi và sạt lở đất tiếp tục ở mức cao, đòi hỏi công tác ứng phó và cảnh báo sớm phải được duy trì ở mức tối đa. Việc hiểu rõ cơ chế hình thành các đợt mưa lớn này không chỉ giúp giải thích cho các hiện tượng thời tiết cực đoan mà còn góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng trong công tác phòng chống và giảm nhẹ thiên tai.
