Trong hơn một thập kỷ qua, Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh Mỹ đã dành rất nhiều thiện cảm cho thương hiệu Avatar. Phần phim đầu tiên ra mắt năm 2009 và phần tiếp theo năm 2022, Avatar 2: Dòng Chảy Của Nước, đã cùng nhau giành tổng cộng 13 đề cử Oscar, bao gồm cả đề cử Phim hay nhất cho cả hai tác phẩm, và mang về bốn tượng vàng. Thậm chí, Avatar từng được xem là ứng cử viên suýt soát chiến thắng hạng mục quan trọng nhất tại Oscar 2010 khi số lượng đề cử ngang bằng với bộ phim chiến thắng cuối cùng là The Hurt Locker.
Với phần phim mới nhất, Avatar 3: Lửa Và Tro Tàn, Avatar tiếp tục được dự đoán sẽ xuất hiện trong cuộc đua giải thưởng năm nay. Dù có ý kiến cho rằng phim có thể trượt đề cử Phim hay nhất, việc tác phẩm góp mặt trong danh sách phim xuất sắc của Hội đồng Đánh giá Quốc gia Mỹ (National Board of Review) và Viện phim Mỹ (AFI) cho thấy Avatar vẫn chưa thể bị gạt khỏi đường đua. Tuy nhiên, giống như các phần phim trước, một lần nữa, các diễn viên của Avatar gần như hoàn toàn vắng bóng trong những cuộc thảo luận về diễn xuất tại Oscar, và đó là điều thực sự đáng tiếc.
Avatar 3 là minh chứng: Các diễn viên xứng đáng được ghi nhận nhiều hơn
Cốt lõi của sự thờ ơ này phản ánh một quan niệm lâu đời về diễn xuất điện ảnh. Khác với sân khấu, diễn viên trong phim không thực sự "sở hữu" trọn vẹn màn trình diễn của mình từ đầu đến cuối. Các cảnh quay thường được thực hiện không theo trình tự, trải dài qua nhiều ngày, nhiều lần diễn khác nhau, rồi được tái cấu trúc trong phòng dựng để tạo thành một dòng cảm xúc liền mạch mà khán giả thấy trên màn ảnh.
Chính vì thế, trong giai đoạn đầu của lịch sử điện ảnh, diễn xuất từng bị xem nhẹ, và cho đến nay, vẫn tồn tại sự hoài nghi đối với bất cứ yếu tố nào bị cho là "cản trở" diễn viên. Trang điểm và hóa trang từng bị nhìn nhận như vậy, nhưng ngành công nghiệp đã vượt qua định kiến đó từ lâu, minh chứng rõ ràng là John Hurt từng được đề cử Nam chính xuất sắc cho vai diễn John Merrick trong The Elephant Man năm 1980. Thế nhưng, các nhân vật được tạo dựng từ công nghệ bắt chuyển động và CGI vẫn bị xem là "vùng cấm", kể từ khi Andy Serkis gây tranh cãi với vai Gollum trong The Lord of the Rings.
Những người ủng hộ diễn xuất bằng công nghệ thường gọi đó là "trang điểm kỹ thuật số", bởi ranh giới giữa Gollum và John Merrick thực chất nằm ở đâu? Nếu một nhân vật khiến khán giả xúc động, liệu có hợp lý khi phủ nhận công sức của diễn viên chỉ vì lớp biểu hiện cuối cùng được hoàn thiện bằng máy tính? Trong điện ảnh, một cú cắt cảnh, một góc máy hay một đoạn nhạc nền cũng có thể thay đổi hoàn toàn sắc thái của diễn xuất ban đầu, vậy tại sao những yếu tố đó được chấp nhận, còn CGI thì không?
Cảm xúc chính là phép màu cốt lõi của Avatar. Câu chuyện của loạt phim có thể bị xem là nguyên bản theo cách đơn giản nhất, nhưng chỉ thực sự hiệu quả khi được thổi vào những cảm xúc nền tảng và chân thật. Các diễn viên chính là trái tim của thế giới Pandora, góp phần quan trọng không kém gì công nghệ hình ảnh 3D và kỹ xảo đỉnh cao trong việc tạo nên trải nghiệm nhập vai cho khán giả.
Trong Avatar 3: Lửa Và Tro Tàn, nhân vật phản diện mới Varang do Oona Chaplin thủ vai đã khiến khán giả choáng ngợp. Đây là kiểu vai diễn phản diện lôi cuốn, chiếm trọn ánh nhìn và hoàn toàn đủ tiêu chuẩn cho một chiến dịch tranh giải Nữ phụ xuất sắc trong bất kỳ bối cảnh thông thường nào. Một nhân vật Na'vi đầy sức hút, được thể hiện bởi một diễn viên tài năng nhưng chưa thực sự được đánh giá đúng mức, lại mang dòng máu của huyền thoại Charlie Chaplin, nếu không bị "che phủ" bởi CGI, đây đã là một câu chuyện bứt phá lý tưởng cho Oscar.
Thế nhưng, thực tế cho thấy ngay cả Zoe Saldaña, một gương mặt được yêu mến rộng rãi tại Hollywood, cũng chưa từng phá vỡ "trần xanh" của Avatar để bước vào danh sách đề cử diễn xuất. Vai Neytiri, có thể xem là màn trình diễn định hình sự nghiệp của Saldaña, vẫn chưa từng được Viện Hàn lâm công nhận. Điều này đặt ra câu hỏi: liệu việc đề cử cô cho một vai diễn Na'vi có thực sự "khó xử" hơn việc để Emilia Pérez trở thành bộ phim gắn liền với giải thưởng của cô trong lịch sử Oscar?
Khi thương hiệu Avatar tiếp tục mở rộng, và Saldaña ngày càng đào sâu thêm những lớp tâm lý cho nữ chiến binh Neytiri, sự bỏ qua này sẽ càng trở nên rõ rệt. Điều tương tự cũng áp dụng cho Sam Worthington trong vai Jake Sully và Stephen Lang với nhân vật Quaritch, những màn trình diễn đã góp phần tạo nên linh hồn cho saga khoa học viễn tưởng này.
Trong bối cảnh các cuộc tranh luận về "diễn viên AI" hay "diễn viên tổng hợp" ngày càng trở nên gay gắt, đặc biệt khi các hiệp hội như SAG đã chính thức đưa khái niệm này vào thỏa thuận lao động, việc khẳng định giá trị của diễn xuất con người trong không gian CGI có lẽ sẽ trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Khi công nghệ đủ sức loại bỏ hoàn toàn sự hiện diện của con người, khán giả và các tổ chức giải thưởng có thể sẽ nhìn lại và nhận ra giá trị không thể thay thế mà những diễn viên Avatar đã mang lại.
Có lẽ, chỉ khi con người thực sự bị gạt ra khỏi phương trình, Viện Hàn lâm mới sẵn sàng nhìn nhận đầy đủ những gì Saldaña, Worthington và Stephen Lang đã cống hiến cho Neytiri, Jake và Quaritch, không chỉ bằng công nghệ, mà bằng cảm xúc, thể chất và linh hồn của người nghệ sĩ.
