Công Nghệ

'Cú lừa' chục tỷ USD của startup từng khiến cả thung lũng Silicon chao đảo

Thái Sơn - CTV
Chia sẻ

Lịch sử của Theranos, startup trong lĩnh vực xét nghiệm máy, từ đỉnh cao định giá 9 tỷ USD cho tới đống tro tàn.

Elizabeth Holmes ghi danh tại Đại học Stanford vào năm 2002 với rất nhiều ý tưởng. Cô đã chia sẻ với Giáo sư Phyllis Gardner, một giáo sư Đại học Y Stanford, một trong số đó. Holmes muốn phát triển một miếng dán có thể quét trên người đeo để phát hiện nhiễm trùng và phát đi các kháng sinh. Gardner đã cố gắng giải thích rằng ý tưởng này có thể không thể thực hiện được. (Khánh sinh là Holmes nhắc đến cần một liều lớn hơn những gì một miếng dán có thể đáp ứng.)

Thế nhưng, Holmes không nản lòng. Holmes thôi học tại Stanford năm 2003 khi cô mới 19 tuổi để sáng lập Theranos (lúc đó có tên Real-Time Cures). Nguồn cảm hứng của cô đến từ sự nghiệp y tế của người ông và kì thực tập mùa hè vào năm 2003 tại Viện Genome, Singapore.

Shaunak Roy, một sinh viên sau đại học Holmes hỗ trợ ở phòng thí nghiệm của Giáo sư Channing Robertson, gia nhập Theranos vào tháng 5 năm 2014 trong vai trò nhân sự đầu tiên. Robertson khi đó đảm nhận một vai trò cố vấn trong hội đồng công ty.

Để gọi những khoản vốn đầu tiên, Holmes đã tận dụng một số mỗi quan hệ gia đình. Hai nhà đầu tư đầu tiên vào Theranos là Tim Draper, bố của một người bạn thời thơ ấu của Holmes, và Victor Palmieri, một trong những người bạn lâu năm của cha cô. Cuối năm 2004, Holmes gọi được khoản vốn gần 6 triệu USD.

Thiết kế ban đầu của Thranos được công bố vào năm 2005 là một hệ thống hộp đựng và máy đọc hoạt động phụ thuộc vào kênh dẫn vi lưu và sinh hoá. Mẫu máy này được gọi là Theranos 1.0. Lúc đó, nó được lên kế hoạch sẽ được cung cấp cho các công ty thuốc để giúp nắm bắt được các vấn đề về phản ứng phụ khi thử nghiệm các loại thuốc mới.

Tháng 11 năm 2006, Giám đốc Tài chính Theranos Henry Mosley bị cho thôi việc sau khi hoài nghi về tính khả năng của công nghệ mà Theranos đang phát triển và sự trung thực của công ty.

Tháng 7 năm 2007, Holmes sử dụng một thiết bị Theranos 1.0 chưa “chín muồi” trong một nghiên cứu bệnh nhân có sự tham gia của các bệnh nhân ung thư tại Nashville, Tennessee. Theranos cũng cho biết sẽ kiện ba cựu nhân viên vì lấy trộm những tài sản trí tuệ của nó.

Theranos phát triển một mẫu thiết bị mới vào tháng 9 năm 2007 dưới tên gọi Edison. Thiết bị này về cơ bản là một bản “điều chỉnh” của robot pha chế keo dính đến từ một công ty New Jersey có tên Fisnar. Thời điếm đó, Holmes đã tiếp cận một số nhà thiết kế của Apple và nhờ họ thực hiện “tạo hình” cho phần nhìn và trải nghiệm của Edison.

Sunny Balwani gia nhập Theranos tháng 9 năm 2009. Ông biết Holmes từ năm 2002 và có nền tảng về kinh doanh và kỹ sư phần mềm.

Đến năm 2010, Holmes và Balwani tiếp cận Walgreens cùng một bản kế hoạch kinh doanh để vận hành các phòng khám sức khoẻ. Cùng lúc, Theranos cũng theo đuổi hợp tác cùng Safeway.

Hợp tác mới đồng nghĩa với việc Holmes cần phải tạo ra một thiết bị mới có khả năng vận hành nhiều hơn một loại xét nghiệm máu. miniLab được tạo ra vào năm 2011 và có biệt danh 4s lấy cảm hứng từ một model iPhone.

Đầu năm 2012, Theranos triển khai dịch vụ xét nghiệm máu tại một phòng khám dành cho nhân viên Safeway như một thử nghiệm. Giám đốc y tế của hãng này lúc đó đã tỏ ra quan ngại về những sự sai biệt có liên quan đến kết quả. CEO Safeway đã gạt bỏ ý kiến này nhưng từ chức một năm sau đó. Theranos cũng kí một hợp đồng với Walgreens năm 2012 để ra mắt thiết bị bên trong phòng khám nhưng liên tục trễ hẹn.

Trung tá David Shoemaker đã nêu ra các lo ngại về chiến lược liên quan đến quy định của Theranos tới Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ sau khi Holmes tiếp cận ông để nói về kế hoạch khai thác thiết bị trong quân đội. Trung tâm dịch vụ chăm sóc và hỗ trợ y tế (CMS) sau đó đã thực hiện một cuộc thanh tra bất ngờ, trong đó Balwani nói thiết bị vẫn đang được phát triển. Sau khi tranh cãi với James Mattis, một người đứng về phía Theranos, Shoemaker đồng ý thử nghiệm giới hạn.

Trong khi đó, ở Theranos, căng thẳng tiếp tục leo thang. Ian Gibbons, nhà khoa học chính của Theranos, bắt đầu cảm thấy không thoải mái với nhiều vấn đề mà công nghệ xét nghiệm máu này đang phải đối mặt. Holmes thu xếp một cuộc họp với Gibbons vào tháng 5 năm 2013. Ông nghĩ rằng đây là lúc Holmes sa thải ông. Một đêm trước cuộc họp, Gibbons đã tự tử. Ông qua đời một tuần sau đó.

Tháng 9 năm 2013, Theranos ra mắt thiết bị 4s với một website mới cùng một bài viết dạng quan điểm của Holmes trên WSJ mặc cho nhiều nhà khoa học phản đối khi cho rằng công nghệ của nó chưa sẵn sàng.

Partner Funds mua 5,6 triệu cổ phiếu của Theranos ở giá 17 USD vào tháng 2 năm 2014. Lúc đó, Theranos được định giá 9 triệu USD và khối tài sản Elizabeth Holmes có có thể lên tới 5 tỷ USD.

Theranos và Holmes thực sự bắt đầu thu hút sự chú ý của truyền thông, đặc biệt là khi cô xuất hiện trên trang bìa tạp chí Fortune số tháng 6 năm 2014. Trên đó, Holmes khẳng định công nghệ cô đang có có thể mang tới 200 xét nghiệm máu và con số này có thể lên tới 1.000.

Phóng viên điều tra trang WSJ John Carreyrou bắt đầu nhận được thông tin về Theranos vào đầu tháng 2 năm 2015. Vào ngày 26 tháng 2, anh luên hệ với một cựu giám đốc phòng thí nghiệm của Theranos và được kể về nhiều hành vi độc hành, phi đạo đức ở đây. Thời điểm đó, công ty này vẫn đang vận hành giới hạn nhưng đã đưa ra các kết quả sai lệch và không đáng tin cho bệnh nhân. Theranos thậm chí còn nghĩ đến các bài xét nghiệm HIV cho đến khi người này thuyết phục Holmes và Balwani rằng hãy quên nó đi.

Trong khi Carreyrou điều tra công ty, việc kinh doanh của họ vẫn được tiến hành bình thường. Tháng 7 năm 2015, Theranos nhận được phê duyệt đầu tiên từ FDA. Thời điểm này, các nhà khoa học đã bắt đầu đưa ra một số câu hỏi về công nghệ của công ty này.

Dù vậy, ở trụ sở của Theranos, không khí hân hoan ngập tràn. Khi nhận được phê duyệt của FDA, Theranos đã mở tiệc ăn mừng.

Bài viết đầu tiên của Carreyrou đăng tải tháng 10 năm đó hé lộ những khó khăn Theranos đang phải đối mặt với công nghệ của mình. Hôm đó, Holmes đang tham dự một buổi gặp mặt tại Đại học Y Harvard trong vai trò một thành viên mới của hội đồng. Cùng ngày, cô lên CNBC và phản đối bài viết của Carreyrou trong chương trình “Mad Money”.

Cuối tháng 10, Holmes có lịch chia sẻ tại một hội thảo của WSJ. Holmes lên sân khấu để bảo vệ công ty của mình.

Thế nhưng sự thật đang bắt đầu phơi bày. Trong tài liệu liên quan đến chuyến viếng thăm của FDA với phòng thí nghiệm của Theranos, cơ quan này khẳng định Theranos đang bán ra “một thiết bị y tế chưa được thông qua.”

Tháng 11 năm đó, hợp tác với Safeway đổ bể trong khi đó mối quan hệ với Walgreens cũng không mấy sáng sủa.

Cho tới đầu năm 2016, nhiều nhà điều hành bắt đầu nhận ra vấn đề với Theranos. Vào tháng 1, CMS, đơn vị vận hành các phòng xét nghiệm máu, đưa ra quan ngại rằng một trong những phòng thí nghiệm của Theranos mang đến những rủi ro về an toàn cho bệnh nhân. Tháng 4 cùng năm, Uỷ ban Chứng khoán SEC cũng bắt đầu điều tra công ty này.

Tháng 5 nam 2016, Chủ tịch Theranos Sunny Balwani rời công ty. Lúc này, Holmes là nhân sự cao cấp duy nhất của Theranos.

Tháng 6, Walgreesn chấm dứt hợp tác với Theranos và đóng toàn bộ các trung tâm Wellness Centers đã mở ở Arizona và California.

Tháng 7, CMS ban bố lệnh cấm Holmes trong ngành công nghiệp xét nghiệm máy trong hai năm. Cuối năm 2017, Theranos nộp phạt 30.000 USD với cơ quan điểm hành này. Cùng với đó. Theranos cam kết không sở hữu hoặc vận hành phòng thí nghiệm y tế nào cho tới năm 2019.

Một tháng sau, Theranos xuất hiện tại một hội thảo khoa học, dù vậy chi tiết về công nghệ công ty này nắm giữ vẫn rất mập mờ. Theranos dường như muốn hướng sự tập trung vào dòng thiết bị mới, miniLab.

Vài tháng sau đó, Theranos đóng cửa toàn bộ các phòng thí nghiệm y khoa của mình và sai thải 340 nhân viên. Lúc này, Theranos chỉ tập trung vào phát triển công nghệ của miniLabs.

Vụ kiện pháp lý lúc này chất chồng Theranos từ các phía bao gồm Walgreens, các nhà đầu tư và bệnh nhân ở Arizona. Những vụ việc này được giải quyết bằng việc Theranos trả hàng triệu USD cho các bệnh nhân tham gia xét nghiệm ở Arizona.

Một số những cái tên lớn trong hội đồng của Theranos rời đi sau đó ít lâu, trong đó có Henry Kissinger và George Shultz. Công ty cũng tiếp tục sa thải nhân viên.

Vào cuối năm 2017, Theranos thực sự cần vốn và đã thoả thuận vay Fortress Investment Group 100 triệu USD. Thương vụ được thực hiện dựa trên một số thành công nhất định của Theranos như xét nghiệm thành công virus Zika.

Vào tháng 3, SEO cáo buộc Holmes, Balwani và công ty với việc “lừa đảo lớn”. Holmes nộp phạt và không được làm giám đốc một công ty đại chúng nào trong 10 năm.

Tháng 6 năm 2018, Holmes và Balwani tiếp tục bị cáo buộc lừa đảo. Holmes từ chức CEO Theranos.

Cuối mùa hè năm đó, dường như Theranos cũng đi vào bế tắc. WSJ viết Theranos đã chia sẻ với cổ đông rằng công ty chính thức đóng cửa.

Ngày 22 tháng 4 tới sẽ diễn ra phiên toà tiếp theo liên quan đến Balwani và Holmes.

Chia sẻ

Bài viết

Thái Sơn - CTV

Tin mới nhất