Vùng biển Quảng Ninh có nhiều loại hải sản độc đáo, trong đó sam là một trong những loài đặc biệt nhất. Thoạt nhìn, loài giáp xác này có vẻ ngoài lạ mắt với lớp vỏ cứng, cạnh và đuôi nhọn, có 10 chân, 4 mắt, dài tới gần 40cm.
Đặc biệt, sam biển thường sống theo cặp, con đực sẽ bám trên lưng con cái. Mùa sam biển Quảng Ninh ngon nhất từ tháng 10 đến tháng 2 Âm lịch. Lúc này, sam cái vào mùa sinh sản nên có nhiều trứng, thịt chắc và béo.
Khi khai thác sam, ngư dân thường đánh bắt theo đôi. Nếu chỉ có một con dính lưới, họ sẽ thả nó về biển. Bởi vậy, dân gian có câu "dính như sam", ngụ ý về tập tính sống kết đôi của chúng.
Sam cái trưởng thành có trọng lượng từ 1,5 đến 3 kg, sam đực nhỏ hơn với trọng lượng vào khoảng 1-2 kg. Sam thường được bán theo đôi, vào mùa có giá dao động từ 700.000 đến 1,2 triệu đồng mỗi cặp. Thời điểm ngư dân đánh bắt được ít, sam khan hiếm thì giá có thể lên tới 1,5 triệu đồng/đôi.
Sam không dễ chế biến, đòi hỏi người đầu bếp phải có kỹ năng thành thục lâu năm. Tất cả các bộ phận của con sam, trừ phần mai cứng đều có thể sử dụng để chế biến thành những món ăn khác nhau tùy theo sở thích thực khách. Ở Quảng Ninh, chỉ một con sam, với sự khéo léo của đầu bếp có thể làm ra 7-8 món.
Thịt sam nhiều đạm, có tính hàn, vị gần giống thịt ghẹ nhưng dai và nhạt hơn, phù hợp để xào cùng gia vị cay nóng như măng chua, tỏi, ớt, lá lốt. Đầu bếp cũng có thể tách thịt sam ra làm món gỏi chua ngọt cùng hành lá, rau răm, lá húng, vừng, lạc rang giã nhỏ và thêm chút giấm gạo chua thanh để ăn chống ngán.
Trứng sam có vị bùi, béo thường được chiên hoặc nướng để xúc cùng bánh đa. Chân sam ngon nhất để xào chua ngọt cùng nước sốt mắm nhĩ, me chua kết hợp với sả ớt cay nồng. Túi đựng trứng của sam sau khi tách hết phần trứng sẽ được nhồi cùng với thịt băm, hành mỡ chiên giòn tạo độ giòn sần sật . Và đặc biệt món tiết canh sam có màu xanh lam lạ mắt và vị ngọt thanh.
Sam biển là món ăn ngon, được nhiều thực khách ưa chuộng. Tuy nhiên, khi ăn sam biển cần phải đặc biệt lưu ý. Vì mặc dù sam biển không phải là loài có độc tố tự nhiên như cá nóc, nhưng trong một số trường hợp, nó có thể chứa độc tố tetrodotoxin, hoặc amnesic shellfish poisoning (ASP) gây ra bởi các vi tảo độc mà sam ăn phải. Nghiêm trọng hơn, sam biển thường bị nhầm lẫn với con so biển (Carcinoscorpius rotundicauda), một loài có hình dáng rất giống sam nhưng lại chứa hàm lượng độc tố tetrodotoxin và saxitoxin cực cao, gây tử vong nhanh chóng và không có thuốc giải đặc hiệu.
