Thủy Tiên – một trong những nữ ca sĩ từng ghi dấu ấn mạnh mẽ với khán giả Việt qua hàng loạt bản hit đình đám như Ngôi nhà hạnh phúc, Giấc mơ tuyết trắng, Hát vang rằng em yêu anh... – không chỉ được biết đến với vai trò ca sĩ mà còn là một người có khả năng sáng tác đáng nể. Thế nhưng, mới đây, cô lại vướng vào một tình huống nghịch lý đến khó tin: bị đánh bản quyền bởi chính ca khúc do mình sáng tác và thể hiện.
Cụ thể, đoạn video ghi lại tiết mục biểu diễn ca khúc Từng có người yêu tôi như sinh mệnh, đăng tải trên kênh TikTok cá nhân của Thủy Tiên, bất ngờ bị tắt tiếng với lý do "vi phạm bản quyền". Điều này khiến không ít người hâm mộ bất ngờ và hoang mang: Làm sao một nghệ sĩ có thể vi phạm bản quyền chính sản phẩm âm nhạc của mình?
Thoạt nghe có vẻ phi lý, nhưng thực tế đây lại là câu chuyện không mới trong ngành công nghiệp âm nhạc hiện đại – nơi mà quyền sở hữu trí tuệ và hệ thống kiểm soát nội dung số đang ngày càng phức tạp, đặc biệt là trên các nền tảng như YouTube, Facebook, TikTok...
Không phải cứ là ca sĩ thì đương nhiên sở hữu bản quyền
Trong môi trường âm nhạc chuyên nghiệp, việc một ca sĩ thể hiện một bài hát không đồng nghĩa với việc họ sở hữu toàn bộ bản quyền tác phẩm đó. Bản quyền ca khúc có thể thuộc về nhiều cá nhân và tổ chức khác nhau:
Nhạc sĩ – người sáng tác phần giai điệu.
Tác giả lời – trong trường hợp phần lời được viết bởi người khác.
Công ty sản xuất – đơn vị đầu tư thu âm, sản xuất và phát hành.
Đơn vị phân phối nhạc số – aggregator – có thể là bên nắm quyền đưa bài hát lên các nền tảng số như Spotify, Apple Music, YouTube...
Nếu không có một hợp đồng rõ ràng cho phép nghệ sĩ tự khai thác các bản thu âm đó hoặc sử dụng đúng tài khoản được ủy quyền, việc bị các hệ thống nhận diện đánh dấu là vi phạm bản quyền là điều hoàn toàn có thể xảy ra.
Hệ thống Content ID: Con dao hai lưỡi
Trên các nền tảng lớn như YouTube hay TikTok, hệ thống quản lý bản quyền tự động – thường gọi là Content ID – đóng vai trò như một bộ lọc bảo vệ nội dung. Khi một đoạn âm thanh hoặc video trùng khớp với nội dung đã được đăng ký bản quyền, hệ thống này sẽ tự động đánh cờ, tắt tiếng, thậm chí gỡ bỏ hoặc chuyển quyền kiếm tiền cho chủ sở hữu được xác nhận.
Vấn đề ở chỗ, nếu bản thu âm của Thủy Tiên đã được công ty phát hành hoặc đơn vị phân phối nhạc số đăng ký Content ID trước đó, thì chính hệ thống này có thể hiểu rằng video của cô là "nội dung vi phạm", dù người đăng không ai khác ngoài chính nghệ sĩ.
Hợp đồng độc quyền – "bức tường" vô hình
Một yếu tố khác cần được nhắc đến là các hợp đồng độc quyền. Nếu Thủy Tiên từng ký kết hợp tác độc quyền với công ty quản lý hay nhà sản xuất nào đó, quyền kiểm soát sản phẩm âm nhạc của cô có thể thuộc về bên thứ ba trong một thời gian nhất định. Điều này có nghĩa là, mọi hành động sử dụng, trình diễn lại, phát hành lại ca khúc – kể cả trên mạng xã hội – cũng phải được bên sở hữu quyền đồng ý.
Trong trường hợp không có sự đồng thuận, nghệ sĩ vẫn có thể bị “đánh bản quyền”, bởi theo pháp lý, họ không còn là người nắm giữ quyền khai thác ca khúc trong giai đoạn hợp đồng còn hiệu lực.
Sai sót từ phiên bản hoặc bản phối
Một chi tiết kỹ thuật thường bị bỏ qua là phiên bản bản thu hoặc phần nhạc nền (beat). Nếu nghệ sĩ sử dụng beat do bên thứ ba phối lại, hoặc sử dụng một phiên bản phối khí đã được cấp phép cho đối tượng khác, thì ngay cả khi hát ca khúc của mình, nghệ sĩ cũng vẫn có thể bị xem là vi phạm bản quyền.
Tình huống của Thủy Tiên là minh chứng rõ nét cho việc ca sĩ không chỉ cần sáng tác hay hát tốt, mà còn phải am hiểu về quyền sở hữu trí tuệ, các điều khoản hợp đồng, cũng như cách hoạt động của các nền tảng số để tự bảo vệ chính mình trước những tình huống oái oăm.
Bài học cho nghệ sĩ thời đại số
Từ câu chuyện này, người hâm mộ không chỉ cảm thấy tiếc nuối mà còn mong mỏi Thủy Tiên – một trong những nữ nghệ sĩ từng có tầm ảnh hưởng lớn với khán giả đại chúng – sẽ sớm trở lại mạnh mẽ với âm nhạc. Đồng thời, đây cũng là lời nhắc nhở rằng, để tồn tại và phát triển trong môi trường giải trí hiện đại, nghệ sĩ không chỉ cần tài năng mà còn cần sự tỉnh táo trong việc kiểm soát và quản lý các sản phẩm do chính mình tạo ra.
Ở thời đại mà một đoạn nhạc bị tắt tiếng có thể xoá bỏ cả tâm huyết của nghệ sĩ, thì hiểu luật và nắm quyền là điều sống còn.
